ضربه مغزی | علائم و ساعت مشخص شدن !

ضربه مغزی یا Head Traumatic Injury یک سانحه بالقوه خطرناک است .این حادثه در برخی موارد متاسفانه منجر به مرگ می شود. ضربه مغزی در بسیاری موارد نتیجه وقوع تصادمات رانندگی است. در پاره ای موارد هم عواملی مانند خودکشی، دیگرکشی (قتل) و سایر سوانح ممکن است با ضربه مغزی همراه باشد.

ضربه مغزی موقعی رخ می دهد که یک نیروی خارجی مغز را تحت فشار قرار دهد یا با آن برخورد کند. گاهی برخورد گلوله یا یک جسم آسیب رسان دیگر باعث شکستگی استخوان می شود.دراین حالت هم به بافت مغزی آسیب می رساند. خونریزی داخلی مغز از خطرناک ترین پیامدهای ضربه به مغز به شمار می آید.

ضربه مغزی چه علائمی دارد؟

ضربه به مغز گستره ای از علائم فیزیکی و روانی را داراست. سردرد، تهوع و استفراغ، خستگی یا خواب آلودگی، اختلال تکلم، و سرگیجه یا اختلال تعادل از جمله مهمترین اختلالات فیزیکی همراه با ضربه مغزی است. اختلالات حسی مانند وزوز گوش، گزگز نوک انگشتان، تاری دید، حساسیت به نور یا صدا، احساس طعم بد در دهان و اختلال در حس بویایی از جمله عوارض دیگر  این اتفاق هستند.

نوسانات خلق، مشکلات خواب، نیز از علائم دیگر این حادثه هستند. در انواع شدید آن، اگر فرد به طور آنی دچار افت هوشیاری نشود، تهوع و استفراغ معمولا به صورت مداوم وجود دارد و سردرد شدید بهبود نمی یابد. فرد دچار اختلال تعادل در حین راه رفتن است و درست نمی تواند صحبت کند. به عبارتی دچار اختلال تکلم و صحبت کردن شل و ول است. اختلال تمرکز و حافظه گاهی رخ می دهد. جالب است در برخی مطالعات مشخص شده است که پس از حادثه احتمال وقوع آسیب کبدی بیشتر است.

علائم ضربه مغزی نوزاد تا چند ساعت مشخص می شود؟

به طور کلی علائم ضربه مغزی در نوزاد بلافاصله بعد از وقوع ضربه ظاهر می شود. نوزادان اساسا بیشتر از سایر افراد در معرض خطر مرگ ناشی از  این مشکل هستند. نزدیک به شصت و هشت درصد از موارد وقوع این اتفاق در نوزادان در نتیجه سقوط از ارتفاع رخ می دهد. معمولا ضربه به مغز در نوزادان با شکستگی استخوان جمجمه و وقوع هماتوم یا تجمع خون لخته شده در مغز بیماران همراه است. طبیعتا بعد از وقوع صدمه سطح هوشیاری نوزاد افت می کند.

افت سطح هوشیاری بلافلاصله بعد از ضربه شدید در نوزاد بروز می یابد. در واقع افت سطح هوشیاری و کمای نوزاد بعد از ضربه معمولا پیامد دفعی و فوری ضربه مغزی است. زمانی طول نمی کشد تا علائم اولیه درگیری مغز در نوزاد بروز پیدا کند. برخی از مهم ترین نشانه های دیگر در نوزادان عبارتند از: کبودی و تورم محل برخورد، بریدگی کوچک و کم عمق در سر. حساسیت به نور و صدا، و تحریک پذیری هم از این دسته است. برای تشخیص قطعی این مشکل در نوزادان و بزرگسالان از تکنیک های تصویربرداری مانند سی تی اسکن، ام آر آی و نوار مغز یا الکتروانسفالگرام استفاده می شود.

ضربه مغزی خفیف

ضربه مغزی خفیف ممکن است با علائم واضحی همراه نباشد. معمولا یک ضربه ملایم با افت هوشیاری به مدت 20 دقیقه، سردرد، اختلال درک زمان و مکان و فراموشی به مدت حداکثر 48 ساعت همراه است. در ضربه مغزی خفیف خونریزی و هماتوم یا شکستگی استخوان جمجمه رخ نمی دهد.

گاهی ممکن است علائم دیگری مانند اختلال حافظه و تهوع و استفراغ نیز بعد از این اتفاق خفیف بروز پیدا کند. کوفتگی، ورم و درد موضعی، تاری دید، وزوگوش، خستگی و بی قراری، حساسیت به نور و صدا، تحریک پذیری و تغییر الگوی اشتها از جمله اختلالات دیگری است که به دنبال ضربه مغزی خفیف ممکن است تا مدتی فرد را درگیر نماید. افسردگی و اختلالات خلق از جمله عوارض درازمدت این مشکل خفیف است.

آیا ضربه مغزی باعث مرگ می شود؟

ضربه به سر همواره باعث مرگ نمی شود. از جمله فاکتور های خطر، می توان به سن خیلی پایین یا خیلی بالا و جنس مرد اشاره کرد. بنابراین مردها بیش از زنان در خطر مرگ ناشی از ضربه مغزی هستند. در ضربه مغزی معمولا برای تشخیص شدت آسیب از معیاری به نام GCS یا امتیاز کمای گلاسگو استفاده می شود.

این مقیاس نشان می دهد که شدت علائم تا چه حد بالاست. هر قدر نمره GCS پایین تر باشد، سطح هوشیاری پایین تر و خطر مرگ بالاتر است. ضربه مغزی در موارد شدید، باعث خونریزی و در نتیجه کاهش خونرسانی به بافت های مغزی می شود. این رویداد که به آن حمله ایسکمی حاد (Acute Ischemic Attack) می گویند، با سردرد شدید، افت هوشیاری و در صورت عدم درمان مرگ همراه خواهد بود.

ضربه مغزی گاهی هم با هماتوم همراه است. خروج خون از مویرگ های موضعی مغز و تجمع آن در محل با افزایش فشار روی بافت مغز احتمال بروز حملات تشنجی خطرناک را افزایش می دهد. همچنین مشخص شده است که افراد مبتلا به اضافه وزن، بعد از ضربه مغزی بیشتر دچار عوارض تنفسی و اختلالات خطرناک ترومبوامبولی وریدی می شوند.

آیا ضربه مغزی خوب می شود؟

ضربه مغزی خفیف در صورتی که با خونریزی حاد داخلی همراه نباشد، با اقدامات درمانی به موقع قابل کنترل است. در مورد ضربه به سری که با خونریزی همراه است، باید در طول حادثه از پیامدهایی که منجر به مرگ بافت مغزی و فلج می شود جلوگیری کرد. ممکن است بیمار دچار افت هوشیاری شده باشد که در این موارد باید راه تنفسی را باز نگه داشت . در صورت نیاز از تنفس مصنوعی با دستگاه برای حفظ سطح اکسیژن خون بهره گرفت.

گاهی ممکن است بیمار دچار وضعیتی موسوم به زندگی نباتی (Vegetative State) شود. در این حالت فرد میبیند و رفلکس های نخاعی فعال دارد. اما عملا درک درستی از فضای اطراف ندارد. برای درمان ضربه به سر باید حتما ارزیابی درستی از وضعیت کلی بیمار، و میزان آسیب داشته باشیم.

بیماران بعد از مداوای اولیه و در صورتی که از حالت کما خارج شوند، حتما باید تحت نظر یک متخصص مغز و اعصاب قرار داشته باشند تا علائم و عوارض پس از ضربه مغزی تحت کنترل قرار داشته باشد. جراحی معمولا تنها راه برای جلوگیری از بدتر شدن اوضاع و خارج سازی هماتوم است. ضمنا باید تا امکان از وقوع حملات تشنج پس از درمان جراحی جلوگیری کرد.

سخن پایانی

ضربه مغزی یک رویداد بالقوه خطرناک است. گاهی ممکن است این ضربه خفیف باشد. در این موارد شخص عموما تا 20 دقیقه بعد از ضربه دچار بیهوشی می شود. بعد از بازگشت هوشیاری معمولا سردرد، اختلال درک زمان و مکان و فراموشی تا 48 ساعت گریبانگیر فرد می شود.

این نوع اختلالات در صورتی که با خونریزی و هماتوم همراه نباشد، معمولا به خودی خود بهبود می یابد. در صورتی که علائم شدیدتری فرد را درگیر کرده باشد، معمولا باید شخص را در بخش مراقبت های ویژه بستری و کلیه فعالیت های حیاتی وی تحت نظر قرار گیرد. بعضی اوقات هم ممکن است فرد ظاهرا به هوش بیاید و بتواند به زندگی نباتی خود ادامه دهد، اما درک درستی از محیط اطراف نداشته باشد.

پایش بیمار و انجام کلیه اقداماتی که از بروز عوارض ضربه مانند تشنج های مکرر جلوگیری کند بسیار مهم است. جراحی تنها روش قطعی برای خارج سازی هماتوم و ترمیم شکستگی استخوان جمجمه بعد از این سانحه است.

تهیه و تنظیم توسط تیم علمی دارو افشان شایگان